آسیب شناسی موسیقی سوگ | فرم‌های وارداتی دون شان نواهای محرمی
تاریخ انتشار: ۱۰ مرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۶۴۲۷۹۸
به گزارش همشهری آنلاین، علیرضا سپهوند: «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» همه روز عاشوراست و همه جا کربلا! خوب که به این پیام انسان‌ساز امام حسین (ع) فکر می‌کنی متوجه می‌شوی اینجا طرح الگویی جهان شمول است که دو بعد زمان و مکان را به همیشه و همه جا تعمیم داده است.
تصاویر | گنجینه کم‌نظیری از هنر عاشورایی که در حال از بین رفتن است | روایت واقعه کربلا بر دیوارنگاره‌های بقاع گیلان تعزیه در تاریخ مثل رسانه عمل کرده است | اجرای بیش از ۵۳۰ مجلس تعزیه با عناوین مشخص در ایران | وسیع‌ترین امکانات برای برگزاری تعزیه در کجا قرار دارد؟ این یعنی الگوهای انسانی، اجتماعی در کنار تعالیم الهی باید در دنیا فراگیر شود، آنگاه که بشریت به این آموزه‌ها عمل کند، تمام دنیا در آرمان‌شهر واقعی خواهند زیست و رستگاری دنیا و آخرت جز این نخواهد بود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بحث تهاجم فرهنگی آنقدر جدی و اپیدمی شده که تمام شئونات زندگی را تحت‌الاشعاع خود قرار داده است. عادت کرده‌ایم منتظر بمانیم تا کالا یا خدماتی از فرنگ بیاید و ما بلافاصله از آن استفاده یا الگوبرداری کنیم. این معضل متاسفانه ناظر بر موسیقی و نواهای محرمی نیز هست. جنگ نرم بر علیه فرهنگ ما در جریان است. تمام این جنگ نرم به دنبال آن است که فرهنگ عاشورایی را از ما دور کند و یکی از مهم‌ترین معضلات امروز حوزه مداحی، تغییر و استحاله بخش اعظمی از نوحه‌ها و مداحی‌ها است.
همانطور که مستحضر هستید بسیاری از نوحه ها را که می‌شنویم یا خود بلافاصله اصل آهنگ پاپ و دون شان نوحه را متوجه می‌شویم یا می‌بینیم در جامعه همه آن را منتسب به یک آهنگ حتی مبتذل می‌دانند. و تمام این معضل به یک مساله برمی‌گردد که آن هم دور شدن مداحان از همان تقابل و بده بستانی است که گذشتگانشان با موسیق ایرانی داشتند و اکثر مداحان به ردیف های موسیقی ایرانی آشنایی داشتند و از دل این ردیف ها و گوشه‌ها بهترین و سوزناک ترین نواها را خلق می کردند که هم گیرا و رسا بود و هم در شان مداحی.
اما امروزه ترکیبی جدید و تاسف انگیز از ریتم‌های دیسکویی بخصوص در آثار ضبطی نوحه‌ها شنیده میشود که نوحه خوان علاوه بر خود چند نفر جواب دهنده را مثل کورال به کار گرفته اما اینجا جمع خوانان علاوه بر جواب نوحه خوان، برخی اصوات و صوت هایی را با حنجره خود تولید میکنند که هدف اصلی ایجاد صدایی شبیه به برخی قطعات درامز همچون «اسنر» «ترای انگل» و «های هت» است. اینها صدای فوق را با کشیدن و قطع کردن حروف سرِ ضرب نام مبارک «امام حسین(ع)» تولید میکنند.
این صداها در استودیو پالایش، تقویت و ریورب داده میشود و اینجا می شود یک پایه ریتم که چند بم خوان هم کار بِیسیس را انجام می‌دهند و در نهایت یک نوحه میشود یک کار پاپ بزن بکوبی که امروزه می‌بینیم و می‌شنویم در سیستم پخش خودروی بسیاری از جوانان و این همان معضلی است که روز به روز در حال وخیم تر شدن است. پدیده‌ای که واقعا نه در شان این عزاداری‌ها است نه در شان جامعه شیعی ما ایرانی‌ها.
لازم به ذکر است که نواهای مذهبی و موسیقی ملی ایران خدمات متقابلی در طول تاریخ با هم داشته‌اند. مادامی‌که طی دوران، ریتم‌ها و نغمات تعزیه‌ها جمع شده و موسیقی ردیف دستگاهی ایرانی را درست کرده، حال باید افسوس خورد که این پیشینه و غنای فرهنگی هنری که نواهای محرمی در بطن خود داشته را با فرم‌ها و موتیف‌های وارداتی غربی جایگزین کرد که نه با حس و حال عذادار ایرانی سنخیت دارد و نه با فرهنگ عاشورا.
در صد سال اخیر، دهه به دهه شکل نوحه‌ها عوض شده است. ما آسیب‌شناسی موسیقی مذهبی‌مان را اصلاً جدی نمی‌گیریم. در حال حاضر هر کسی هر چیزی دلش می‌خواهد به هر شکلی می‌خواند. می‌گویند نشان دادن ارادت به هر شکلی اشکالی ندارد در حالی که پر از اشکال است. بعد از دوران حماسی دفاع مقدس شکل نوحه‌ها رها شده است.
«میرجلال‌الدین کزازی» زبان باستان پژوه بزرگ کشورمان معتقد است که اگر آیین‌های سوگواری عاشورا نمی‌بود، بخشی گسترده از آهنگ‌ها و مقام‌های موسیقی ایرانی از دست می‌رفت.
میرجلال‌الدین کزازی پژوهشگر ادبی اظهار کرد: یکی از گونه‌های سخن پارسی یا حتی می‌توانم گفت ایرانی آن است که می‌توانیم آن را سوک‌سرود بنامیم. سوک‌سرود دو گونه و کاربرد در پهنه ادب ایران داشته است و کمابیش دارد. یکی آن است که در کالبدهای سخن پارسی مانند چامه یا گاهی غزل سخن‌وری در سوک، طبع آزموده است و سروده‌ای را در پیوسته است.
وی ادامه داد: گونه دیگر که بیرون از ادب رسمی است، آن است که می‌توانم آن‌را ترانه‌های سوک بنامیم. این ترانه‌های سوک در آیین‌های اندوه و دریغ به‌کار برده می‌شده است. نوحه‌خوانان آن را می‌خوانده‌اند.
اگر آیین‌های سوگ نمی‌بود می‌توانیم گفت که بخشی گسترده از آهنگ‌ها و مقام‌های موسیقی ایرانی از دست می‌رفت. اما این ترانه‌ها در گذشته به شیوه‌ای ادبی، هنرورزانه، زیباشناختی سروده می‌شد. اما آنچه در این سالیان ما در این گونه از ترانه می‌بینیم که ترانه سوگ است، سستی و بی‌اندامی و نااستواری این ترانه‌هاست. ترانه‌های پیشین که زیبا و استوار و ادبی است کمتر خوانده میشود، ترانه‌هایی که زیبنده آیین سوگواری نیست جای آنها را گرفته است. این دگرگونی به هیچ روی شایسته آیینی کهن که در آن مردانی بزرگ و آزاد ارج نهاده می‌شوند، داستان دلاوری و مرگ سرخ شکوهمندشان باگفته میشود نیست. ترانه می‌باید هم‌سنگ و هم‌ساز باشد با این شکوه و والایی.
هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نیز در این خصوص اظهار کرد: ما آسیب‌شناسی موسیقی مذهبی‌مان را اصلا جدی نمی‌گیریم. در حال حاضر هر کسی هر چیزی دلش می‌خواهد به هر شکلی می‌خواند. می‌گویند نشان دادن ارادت به هر شکلی اشکالی ندارد در حالی که پر از اشکال است.
بعد از دوره مظفری خود نوحه‌گری‌ها تحت تاثیر موسیقی کوچه و بازار قرار می گیرد، مظفرالدین شاه وقتی به دربار می‌آید، مطربان مجلسی را دستور می‌دهد از دربار اخراج کنند، وقتی این کار را می‌کند، مطربان به سیروس می‌آیند و اولین بنگاه‌های تئاتر آنجا شکل می‌گیرند و محله خاصی شکل می‌گیرد که به بنگاه شادمانی معروف می‌شوند، اینها وقتی به آنجا می‌آیند موسیقی روحوضی شکل می‌گیرد، نوع موسیقی اینها از همان زمان وارد اجتماع میشود و برخی از نوحه‌گرها متاسفانه از این ریتم‌ها استفاده میکنند و صدمه زیادی به نوحه‌خوانی می‌زنند که مورد انتقاد روشنفکران قرار می‌گیرد.
همان زمان نوحه‌ای شناخته میشود با عنوان « زینب زینب » ساخته میشود که که بر اساس آهنگی ریتمیک(بشکن بشکن) ساخته شده بود، یا برداشت از این نوع موسیقی بود، در دوره‌های بعد چگونه تحت تاثیر قرار می‌گیرد بماند حداقل سخاوت کلام را از دست نمی‌دهد یعنی نوحه گران فخیم بودن متن را از دست نمی‌دهند اما تعداد قابل توجهی از نوحه خوانان امروزی تمام اصول و حرمت‌ها را زیر پا گذاشته‌اند.
کتاب «شعر و موسیقی در تهران قدیم» «امین فروغی» خدمت بزرگی به فرهنگ ایران کرد. این کتاب نشان می‌دهد دوره به دوره چگونه نوع نغمه‌گی و نوحه‌ها در ایران عوض میشود.
جاوید افزود: شما با مطالعه این کتاب در سالهای ۵۷ و ۵۸ در می یابید نوحه گری ایران در این سال‌ها فرم نغمه های شعارگونه انقلابی پیدا می‌کند یعنی فرم های جامعه در نوحه خوانی وارد می شود اما از ۵۹ که جنگ شروع میشود و دفاع مقدس شروع میشود نوحه‌ها تا سال ۱۳۶۸ به سمت حماسی مذهبی می‌رود و قالب و درون مایه آن حماسی و مذهبی میشود.
کار چند جوان مثل آهنگران، فخری و کویتی پور است، آنها حرکتی انجام می دهند که نوحه را از مذهبی دینی صرف به حماسی رزمی مذهبی می برند؛ ولی بعد از آن می بینیم تا سال ۱۳۷۵ شکل و شیوه متن های نوحه گری به سمت نوعی نوستالوژی واقعه جنگ و اعتراض به وضعیتی که در جامعه پیش می آید می‌رود، پس از این متاسفانه حرکتی صورت می گیرد و از موسیقی الکترونیکی برای این نوع موسیقی استفاده می شود؛متاسفانه از سال ۱۳۷۵ شکل و شمایل نوحه گری توسط عده ای به سمت شیوه‌های سطح پایین رفت و این نوع نوحه‌ها آن سخاوت و فخر و احترامی را که باور جامعه نسبت به شخصیت های دینی مذهبی دارد را از بین می‌برد و به سطح نازلی می‌برد که تلاش می‌کند ارتباط بهتری برقرار کند در حالی که این ارتباط برقرار کردن صدمه به شخصیت های واقعه عاشورا می‌زند و واژه ها در خور شان ائمه نیست.
در همین دوره یک اتفاق بدتر هم می‌افتد و ناآگاهانه می‌روند به سوی برداشت از موسیقی فرنگی و بر روی آنها نوحه‌گری میکنند حتی اتفاقاتی افتاد که وحشتناک بود و یک عده در شهرستان‌ها ناآگاه تر از مرکزنشینان عمل می‌کردند می روند به سمت ملودی ترانه‌های کوچه بازاری و سبک و شیوه نوحه گری را به طور کلی تا ۱۳۸۵ به هم ریختند به گونه‌ای که صدمه شدیدی زده شد که تا سال‌ها درست نمی‌شود. در این دوره‌ها منظورم همه نوحه گران نبود اما منظورم عده‌ای بود که به خاطر سبک بودن کارشان در جامعه بیشتر مورد پسند واقع شدند.
در جمع بندی این موضوع می‌توان اذعان داشت که در این بین رسانه ملی از یک سو و فعالیت نهادهای مربوطه در تولید آثاری با بن مایه موسیقی و نغمات ایرانی و نظارت جدی بر فعالیت محتوایی نوحه خوانان و آموزش و تربیت نوحه خوانان بر مبنای اصول نوحه خوانی کلاسیک که همچنان بیشترین طرفدار و خواهان را در بین عزاداران دارد، می‌توان این مساله را به مسیر درستی هدایت کرد. هرچند جنگ نرم دشمنان انقلاب همواره هست و باید برای سرافرازی ایران اسلامی همواره از جان کوشید.
کد خبر 694897 منبع: فارس برچسب‌ها امام حسین موسیقی ایرانی عاشورا موسيقى رديفى مداحی ماه محرم کزازیمنبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: امام حسین موسیقی ایرانی عاشورا مداحی ماه محرم کزازی موسیقی ایرانی نوحه خوانان ترانه ها نوحه گری نوحه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۶۴۲۷۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تحلیل و پخش موسیقی ایرانی رویکرد برنامه «نیستان»
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، اهتمام رادیو فرهنگ در برنامه نیستان این است که بهترین و ناب‌ترین موسیقی‌ها را از ملل و ایران با گونه‌های مختلفی که وجود دارد، ارائه دهد.
آقای رضا مهدوی مجری و کارشناس برنامه «نیستان» با حضور در استدیوی شبکه خبر در خصوص پا بر جا بودن این برنامه ( ۲۲ سال است که این برنامه پخش میشود) گفت: برنامه‌ای که وقتی بنیان آن خوب گذاشته میشود و مدیران مسئول و کارشناسان خوب پای کار می‌آیند، عمر برنامه را طولانی می‌کند و هر کسی که در هر دوره‌ای مسئولیتی قبول می‌کند، الزام دارد که کیفیت افزایی داشته باشد به لحاظ کیفی و کمی برنامه را نیندازد و بیننده و شنونده را افزایش دهد.
وی ادامه داد: نیستان این توفیق را داشته که طی این ۲۲ سال ساعت‌های مختلفی در این سال‌ها پخش شده و همه ساله همه کارگزاران و همه مدیرانی که آمدند و رفتند روی این برنامه صحه گذاشتند و این برنامه یکی از برنامه‌های موفق بعد از انقلاب است که این مدت زمان شامل حالش شده و هیچ نکته نظارتی هم نداشته است.
مهدوی افزود: این که ما به موسیقی فلات ایران می‌پردازیم و دیگر ملت‌ها که موسیقی آنها محلی از اعراب دارد و می‌تواند به فرهنگ و هنر ما کمک کند به آن پرداخته میشود و البته حضور کارشناسان خبره (که می‌توانند اساتید با تجربه و مسن و یا جوانان اهل فن تازه فارغ التحصیل شده و کاربلدباشند) که حرف نو و تازه برای گفتن دارند ما در نیستان به دنبال همین حرف‌های نو هستیم.
وی در ادامه گفت: این سال‌ها ما میزبان شخصیت‌های بزرگی بودیم که بعضی از ان‌ها دیگر بین ما نیستند همچون مهندس امیر همایون خرم و فرهنگ شریف و بعضی از امروزی‌ها نظیر شاهین فرحت، نادر مشایخی و تینوش بختیاری که از بزرگان موسیقی ایران هستند البته افراد بسیاری در این برنامه ما را یاری میکنند که افتخار میزبانی آنها را در این برنامه داشتیم.
کارشناس برنامه نیستان افزود: شاید یک کارشناس پنج برنامه (ما موظف هستیم که برنامه‌ها را ۵ برنامه ۵ برنامه بگیریم، چون برنامه را به صورت لقمه لقمه، آیتمی و برنامکی و بخشی کردیم) که هرشب هر کدام از این عزیزان می‌توانند ۸ دقیقه صحبت کنند و سریالی پشت سر هم و در هفته پخش میشود، امکان دارد که هفته بعد موضوعی نداشته باشد برای همین کارشناس بعدی و مهمان دیگری می‌آید، زنده یاد استاد جمشید عندلیبی ما ۵ برنامه از ایشان ضبط کردیم و داشتیم ۵ برنامه دیگر را ضبط می‌کردیم که ۲ برنامه بیشتر نشد و به رحمت خدا رفتند.
مهدوی در خصوص حفظ آرشیو برنامه گفت: سال‌ها قبل آرشیو داری به شکل دیگری بود، به عنوان شاهد ثبت و ضبط می‌شد، اما نه با کیفیت خوب، حالا اتفاق خوبی که طی این ۱۰ سال افتاده «ایرانصدا» است، که ما شنونده‌های زیادی را در جهان داریم، فارسی زبانانی که در اقصی نقاط دنیا هستند با گوشی وارد می‌شوند و این برنامه را می‌شنوند این برنامه چه زنده باشد یک ساعت بعد به صورت دو تا نیم ساعت قابل برداشت هست، چه آفلاین و چه آنلاین قابل شنیدن است و می‌ماند و برحسب موضوع و تاریخ و روز علاقمندانی که کار پژوهشی میکنند یا برنامه را به هر دلیلی نشنیدند ، می‌توانند بشنوند، نکته مهم این برنامه این است که از زمان مدیریت دکتر کاظمی دینان و قائم مقام ایشان آقای مبشری از نوروز پارسال ما شاکله برنامه را به نوعی به روز کردیم این که در گذشته در یک ساعت به مصاحبه و گفتگو پرداخته می‌شد، ما از امسال این ۵۵ دقیقه را در ابتدا یک موسیقی مناسب از فرهنگ ایرانی و اقوام ایرانی پخش کنیم تا یک ورودی مناسب داشته باشیم، ۵ کارشناس خبره هر کدام ۸ دقیقه، ۸ دقیقه صحبت میکنند با آنونس‌هایی که میان برنامه‌ای که دارد می‌گوید رادیو فرهنگ یا نیستان به چه می‌پردازیم ، ۵ موضوع کاملا متفاوت، این که نگاه درست مدیریت به این قضیه که از ما خواستند ما این برنامه را به روز رسانی کنیم و از آن هم استقبال میشود، اینها را تکراری نکنیم و از کارشناسان و استادان دعوت کردیم و اتاق فکر تشکیل دادیم و خوشبختانه هر روز به کارشناسان ما اضافه میشود و خیلی‌ها در نوبت هستند در موضوعات مختلف که بتوانیم قرابت‌های فرهنگی را که با دیگر ملل داریم، پیدا کنیم.
وی در پایان در خصوص موسیقی پاپ و راک گفت: کارشناسی که بتواند به درستی آنها را تجزیه و تحلیل کند و بررسی کند ما دعوت می‌کنیم و حتی نمونه را پخش می‌کنیم، چون برنامه کاملا تخصصی است، شاید بعضی از موسیقی‌هایی که دیگر شبکه‌ها امکان پخش آن را نداشته باشند، تا یک مدت زمان کوتاه ما پخش می کنیم و مصداقی تجزیه تحلیل می‌کنیم چرا که ما کار علمی می‌کنیم ما محسن چاووشی را داریم که الان موسیقی راک می‌خواند؛ اما وطنیزه کرده و موفق عمل کرده، شعر مولانا را در این قالب آورده و موفق هم شده است چه اشکالی دارد، حتی موسیقی «رپ» را می‌توانیم در قالب فرهنگ خودمان نهادینه و بومی سازی کنیم و چه جایی بهتر از نیستان که مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد و ما یک جور بازوی اجرایی غیر مستقیم شویم برای کارشناسانی که در نهادهای حاکمیتی تصمیم گیری میکنند و نهادهای بالادستی به واسطه این برنامه که می شنوند، شاید نگاهشان، قلمشان متفاوت شود و کمک کند به رشد و توسعه فرهنگ ایرانی - اسلامی موسیقی که ۱۰ قرن گذشته و خیلی پیشینه طولانی دارد.
رضا زرندی رییس کل دادگستری استان خراسان رضوی شد